Co to jest demodekoza i co ją wywołuje?

Demodekoza wywoływana jest przez niewielkie roztocza zwane nużeńcami. U człowieka występują dwa gatunki nużeńca: nużeniec ludzki (Demodex folliculorum), bytujący w mieszkach włosowych i odżywiający się komórkami nabłonka mieszka włosowego oraz nużeniec krótki (Demodex brevis), który spotykany jest w gruczołach łojowych i odżywia się komórkami gruczołowymi oraz ich wydzieliną tłuszczową. Nużeńce wykazują wysoką specyficzność gatunkową, to znaczy, że nie odnotowuje się zakażeń człowieka nużeńcami bytującymi na zwierzętach domowych np. psach czy kotach. W zależności od statusu immunologicznego pacjenta, mogą wywoływać zmiany w obrębie aparatu ochronnego oka (dysfunkcja gruczołów Meiboma czy zapalenie brzegów powiek).^[1]

Badania epidemiologiczne wskazują, że zakażenie nużeńcem może dotknąć osoby w każdym wieku, jednak częstość zakażeń rośnie u osób starszych. Najczęściej występuje u osób powyżej 45-tego roku życia (dzieci praktycznie nie chorują), a najbardziej narażone są osoby po 70-roku życia.^[2]

Jakie mogą być objawy demodekozy na powierzchni skóry?

Inwazja Demodex wywołuje reakcje alergiczne i zapalne skóry, takie jak zaczerwienienie czy wypadanie włosów, które powodują różnorodne schorzenia skóry. Pasożytnicze zakażenie skóry jest częstym zjawiskiem wśród dermatologów, a także lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej. Demodex może również zaostrzyć istniejące choroby skóry. Demodekozę może zaklasyfikować jako pierwotną, przy braku innych dermatoz zapalnych, mającą nagły początek lub wtórną, gdy jest związana z innymi chorobami skórnymi lub układowymi, rozwijając się stopniowo w porównaniu z istniejącymi dermatozami. [3]

Głównym pożywieniem nużeńców są lipidy zawarte w wydzielinie gruczołów łojowych, nużeńce bytują na różnych obszarach skóry, także na twarzy. Demodekoza, może przebiegać bezobjawowo, jednak u większości zainfekowanych pacjentów powoduje objawy w obrębie powiek np. teleangiektazje na powiekach i łupież keratynowy u podstaw rzęs.

Objawy skórne towarzyszące bytowaniu nużeńców, obejmują:

• zaczerwienie,
• łuszczenie,
• świąd,
• grudki i krostki.^[4]

Choroby skórne powiązane z obecnością nużeńców

Nużeńce mogą przyczynić się do nasilenia objawów chorób dermatologicznych, takich jak: trądzik różowaty, łojotokowe zapalenie skóry, a także mogą powodować powstawanie zaskórników, wągrów oraz zmian okołoustnych.^[4]

Trądzik różowaty (łac. rosacea) jest przewlekłą chorobą skóry twarzy, zaliczaną do „nerwic naczynioruchowych”, który różni się trądziku pospolitego przede wszystkim przyczyną powstawania, wyglądem skóry osoby chorej, a także wiekiem występowania. Początek choroby z reguły związany jest ze wzmożoną reaktywnością naczyń krwionośnych na twarzy, bez utrwalonych zmian skórnych, a dominującym objawem jest napadowe czerwienienie się skóry twarzy. Pacjenci dotknięci tą chorobą mają na twarzy zauważalny rumień, pojawiają się często teleangiektazje, czyli widoczne naczynia krwionośne, a także uczucie pieczenia i szczypania oraz napięcie skóry.^[5]

Trądzik różowaty zazwyczaj ma podłoże genetyczne, ale jego występowanie uwarunkowane jest również przez czynniki środowiskowe i predyspozycje immunologiczne. Osoby zmagające się z trądzikiem różowatym produkują dużą ilość sebum, że zmienionym profilem kwasów tłuszczowych, co sprzyja rozwojowi roztoczy rodzaju Demodex. Ta zwiększona liczebność roztoczy może odgrywać rolę w patofizjologii trądziku różowatego, wywołując zapalne lub specyficzne reakcje immunologiczne i mechanicznie blokując mieszki włosowe oraz działając jako wektor dla bakterii. Nieleczony trądzik różowaty, prowadzi do powstania przerostów gruczołów łojowych, tkanki łącznej i naczyń skóry, co prowadzi do przerostu tej okolicy tzw. rhinophymy, znanej inaczej guzowatością nosa. Osoby z początkowym stadium guzowatości nosa mogą podjąć się skutecznego leczenia farmakologicznego, natomiast osobom z zaawansowanym stadium pozostaje leczenie chirurgiczne, laserowe lub terapia fotodynamiczna (naświetlenia zmian skórnych).^[6]

Obserwuje się również trądzik różowaty tzw. rosacea like demodicosis, podczas którego na skórze twarzy mogą występować powierzchowne grudki i łuski pęcherzykowate, które ulegają procesowi złuszczania się. Nie należy jednak traktować trądziku różowatego i trądziku tzw. rosacea like demodicosis jako dwóch osobnych bytów, lecz raczej jako dwa fenotypy tej samej choroby.^[7]

Obecność Demodex folliculorum może również wywoływać zapalenie mieszków włosowych, zwane pityriasis folliculorum. Schorzenie charakteryzuje się małymi  grudkami,  uczuciem  suchości skóry i świądu. Zmiany są zwykle jednostronne, zlokalizowane głównie na policzkach, ale mogą również pojawić się na skórze powiek.^[8]

Inną chorobą, która coraz częściej wiąże się z obecnością nużeńców jest łojotokowe zapalenie skóry. Jest ono częstym schorzeniem występującym zarówno u dzieci i młodzieży, ale także w dużej mierze u dorosłych. Szacuje się, że stanowi ono ok. 10% wszystkich przypadków chorób skóry. Charakterystyczne dla tej choroby są objawy, takie jak: łuszczenie, swędzenie i rumień. Występuje w miejscach z nadmierną aktywnością gruczołów łojowych. Najbardziej typowym symptomem tego schorzenia są wyraźne zmiany skórne, które przybierają formę złuszczających się plam rumieniowych z żółtymi strupami. Nie znaleziono jeszcze odpowiedniej terapii, która pozwoliłby na pełne wyleczenie łojotokowego zapalenia skóry, jednak właściwe, wczesne leczenie pozwala kontrolować przebieg choroby, zahamować jej objawy i ograniczyć jej uciążliwość.^[9] Badania wykazują, że infestacja Demodex folliculorum może odgrywać bezpośrednią lub pośrednią rolę w etiologii łojotokowego zapalenia skóry.^[10]

Jak zadbać o skórę, aby ograniczyć ryzyko zarażenia nużeńcem

W każdym przypadku i na każdym etapie rozwoju wymienionych chorób dermatologicznych warto zgłosić się do dermatologa oraz dbać o właściwą pielęgnację skóry. Aby ograniczyć ryzyko zakażenia nużeńcem przede wszystkim należy zadbać o higienę, regularne zmywanie makijażu oraz pielęgnację skóry twarzy i okolic oczu przeznaczonymi do tego specjalistycznymi preparatami. Warto zwrócić uwagę na dezynfekcję przyborów w salonach kosmetycznych, a także na unikanie wspólnego korzystania z ręczników, kosmetyków oraz przedmiotów dotykających skóry twarzy np. pędzli do makijażu.^[11]

Powyższy artykuł ma charakter edukacyjno-informacyjny i nie zastępuje porady medycznej, a także porady lekarskiej.